तू सध्या काय करतो?

'एखादा पुढे काय करणार?', हा सगळ्यात अवघड प्रश्न असावा असं मला वाटत होतं, पण आजपर्यंतच्या अनुभवावरून 'एखादा सध्या काय करतो?' हा त्याहीपेक्षा अवघड प्रश्न आहे असं माझं मत बनलं आहे. सगळेच प्रश्न हे सोडवण्यासाठी नसतात, तर काही काही प्रश्न हे फक्त उत्तर देण्यासाठी असतात. "तू. स. का. क.?" हा एक तसला प्रश्न आहे. उत्तरण्यासाठी "तू.पु.का.क.?" हा फार सोपा आहे.. सहसा तो लहान मुलांना विचारला जातो. आणि मी डॉक्टर होणार, इंजिनिअर होणार, वकील होणार, शिक्षक होणार, सैन्यात जावून देशाची सेवा करणार ह्यापैकी काहीही सांगितलं की विचारणा-याचं (काका, काकी, मावशी, मामा, पाहुणे, मास्तर किंवा तत्सम) तात्काळ समाधान होऊन ते गप्प बसतात. पण "तू स. का. क.?" हे प्रकरण मात्र तेवढं सरळ नाही. कारण तुम्ही काहीही उत्तर दिलं तर 'म्हणजे नक्की काय' आणि 'का?' ह्या दोन्हींतला एक उपप्रश्न तुमच्या वाट्याला येतोच येतो..

ह्याची सुरुवात मी अभियांत्रिकीला प्रवेश घेतल्यावर झाली..
'तू सध्या काय करतो?' असं एका परिचितांनी विचारल्यावर मी अभिमानाने म्हटलं, 'मी सांगलीला Govt College मधे Computer Engineering शिकतो.' आश्चर्याचा झटका बसून ते म्हणाले, 'अरे आपल्या सावंतवाडीस आपटेक (Aptec) असताना तू सांगलीत कशाला रे गेला? त्यातून ते सरकारी कॉलेज, सांगलीबाहेर कोणाला माहिती तरी असेल का? आपटेक म्हणजे कशी जगप्रसिध्द संस्था'.. त्यांच्या कोणी भाच्याने नुकताच कसल्या तरी ६ महिन्याच्या कोर्सला सावंतवाडीतल्या जगप्रसिध्द आपटेक मधे प्रवेश घेतला होता आणि तोही कॉम्पुटरच शिकत होता, त्यामुळे मी शहरात जावून मजा करता यावी यासाठी सांगलीला गेलो असं त्यांना वाटलं, माझ्या वडिलांना त्यांनी तसं बोलूनही दाखवलं.. पण ६ महिन्यात जर कॉम्पुटर शिकता येतो तर मी ४ वर्ष काय करणार ह्याचा उलगडा मात्र त्यांना शेवटपर्यंत झाला नाही.

असंच एकदा आणखी एका काकांनी विचारलं, 'कॉम्प्युटर शिकतं? मगे तुमका कॉम्प्युटर बांधूक शिकवतत मां? राण्यांचो बाबलो, तेना पण कॉम्प्युटरचो क्लास केल्यान. आता फस्सक्लास कॉम्प्युटर बांधता, कलर!' Assembling a Computer ह्याला 'कॉम्प्युटर बांधणे' ह्या सारखा अस्सल देशी शब्द फक्त कोकणातच सापडेल. माझ्या दुर्दैवाने आमच्या अभ्यासक्रमात ते नव्हतं. त्यामुळे मी कलर तर काय ब्लॅक ऍन्ड व्हाइट पण कॉम्प्युटर बांधू शकत नव्हतो. एवढी फी भरून पण कामाचं काहीही न शिकवणारं आमचं महाविद्यालय म्हणजे फार ४२० आहे. अशा कॉलेजच्या तावडीत मी सापडल्या बद्दल त्यांनी थोडी-फार सहानुभूतीही दाखवली, कॉलेजमधे कॉम्प्युटर आहे तर किमान टायपिंग शिकून घे असाही सल्ला जाता जाता दिला.

आमच्या अभ्यासात नसलेला दुसरा एक प्रकार म्हणजे Windows. Software बद्दल थोडी-फार (किंवा फार थोडी) माहिती असलेल्या एका साहेबांनी मला अभ्यासक्रम परत एकदा नीट' बघ असं सांगितलं, आणि तरीही Windows खरंच नसेल तर बाहेर एखाद्या जगप्रसिध्द संस्थेत windows आणि word चा क्लास लाव असंही सांगितलं..

मी आई-बाबांनाही एकदा माझा अभ्यासक्रम समजवायचा प्रयत्न केला. पण त्यांना काही समजलं तर नाहीच, पण पुढे नोकरी व्यवस्थित मिळेल का याची त्यांना काळजी वाटू लागली.
सुदैवाने campus मधे बरी नोकरी लागली आणि जरा शांतता लागेल असं वाटू लागलं. पण हा आनंदही जास्त दिवस टिकला नाही.
'तुमच्या कंपनीत माल काय बनतो?' इति माझा एक दहावीनंतर स्वत:चा धंदा सांभाळणारा माझा मित्र. 'मी तिथे प्रोग्रॅम लिहितो' मला काय उत्तर द्यावं ते समजलंच नाही. 'तसं नाही रे, आयटम काय बनवता तुम्ही?' आमच्या ह्या संभाषणाच्या अखेरीस मी काही तरी लिहितो, ते CD वर write होतं आणि ती CD आम्ही गि-हाइकांना विकतो, म्हणजे आमचा CD बनवून विकायचा धंदा आहे असा अर्थ त्याने काढला. तू कॉम्प्युटर कंपनी मधे काम करतोस, मग आम्हाला एखादा कॉम्प्युटर स्वस्तात काढून दे असं तर मला कमीत कमी १० जणांनी तरी सांगितलं असेल.

जसं जसं मी शहरातल्या लोकांच्या संपर्कात आलो, तसा प्रश्न अधिकच अवघड (किंवा बोचरा) होऊ लागला. 'तू खरच सॉफ्टवेअर इंजिनिअर आहेस? मग अजून बाहेर कसा नाही गेलास? आमच्या साहेबांचा (किंवा सासरेबुवांचा/मित्राचा/ह्यांचा) पुतण्या एवढा हुशार की त्याला कंपनीने बाहेर पाठवला'... म्हणजे मी हुशार नाही? 'तसं आजकाल कोणीही जातं म्हणा, तू पण जाशील'... ह्याला सांत्वन म्हणायच का? बरं बाहेर म्हणजे नुसती अमेरिका!.. इतर कोणत्याही ठिकाणी जाणं एवढं महत्त्वाचं नाही.. एखादा स्वीडन/जपानला जावून आला, तरीही ह्या असल्या लोकांच्या दृष्टीने त्याला काही फार अर्थ नाही.

त्यात माझं कार्यक्षेत्रं (domain) थोडंस वेगळं. PDM/PLM. हे नक्की काय ते बाकीच्या संगणकीय बांधवांना पण स्पष्ट करून सांगण थोडं अवघड पडतं. मग 'तू CAD वापरायला येत नाही, तर मग Manufacturing संबंधित कंपनीत कसं काम करतोस?' 'तू कॉम्प्युटर इंजिनिअर असूनही automobile साठी काम करतोस?', 'त्यापेक्षा (हा एक फार वाईट शब्द) तू Fianance मधे का नाही try करत?' असे प्रश्न पिच्छा पुरवतात.

आमच्या एका विक्री-प्रतिनिधी ने मला अलिकडेच माझ्या प्रोजेक्टबद्दल सोप्या भाषेत सांगायला सांगितलं..त्याला कुठे तरी presentation द्यायचं होतं. मग मी ही अगदी प्रामाणिकपणाने सांगितलं.. ''we are implementing a system for a textile company. This system holds verious data like, कापडांचे प्रकार, स्टाइल्स, डिझाइन्स, रंग, कापड रंगवण्याच्या पध्द्ती, सप्लायर्स, कारखाने इ. इ.. शिवाय ही प्रणाली प्रत्येक पोषाखाच्या निर्मिती मधल्या प्रत्येक टप्प्यावर निर्माण होणारी माहिती पण साठवू शकते.." असं मी त्याला बरंच सोपं करून सांगितलं. सगळं ऐकून घेतल्यावर तो म्हणाला,' वा! चांगली माहिती दिलीस. presentationla फार उपयोग होईल. पण मला एक कळलं नाही हे एवढं सगळ system करते तर तू काय करतोस?'.. अरे बाबा मी ही system develope/implement करतो.. आता मी त्या कपड्यांच्या कारखान्यात बसून कपडे शिवावेत अशी ह्याची अपेक्षा होती का?

खरं तर तुम्ही नक्की काय करता हे समजल्याने लोकांना काहीही फरक पडत नाही.. त्यामुळे त्यांना खरं काही सांगायच्या प्रयत्नात स्वत:चा छळ करून घेवू नये अशा निष्कर्षाला मी आलो आहे. सगळ्यात सुरक्षित मार्ग म्हणजे प्रत्येकी ४-५ अवघड इंग्रजी शब्द (वेळ-काळ पाहून अवघड शब्द निवडा, एखाद्याला नुसतेच इंग्रजी शब्द अवघड जातात, तर एखादा GRE वाला असेल, तर स्वत:ला नक्की अर्थ महिती असलेले शब्द वापरा) किंवा विशिष्ट पारिभाषिक शब्द असलेली ४ वाक्य फेकणे, आणि 'म्हणजे काय' असं कोणी विचारलं, तर 'ते जरा अवघड आहे (तुझ्यासारख्याला नाही कळणार - हा मतितार्थ ;)), तुला कधी XYZ ऐकलं आहेस का? हे थोड-फार त्याच्यासारख आहे, पण PQR म्हणून पण वापरता येतं'
हे XYZ आणि PQR आधीच्या वाक्यांपेक्षा अवघड असले म्हणजे झालं :D..

एकूण काय तर, 'तू सध्या काय करतो?' ह्या प्रश्नाच उत्तर, 'लोकांना मी काय करतो ते सांगायचा प्रयत्न करतो' असं देण्याची वेळ येऊ नये ही काळजी घ्या..